ગુજરાતની સમૃદ્ધ સંત-પરંપરા. ગુજરાત-
ગુજરાત હંમેશા અપ્રતિમ બહાદુરી, સમૃદ્ધિ અને શૌર્ય માટે જાણીતું રહ્યું છે. પણ અહીં ભક્તિનો પ્રવાહ કોઈ પણ રીતે ઓછો ન હતો. અહીં સંતોની ખૂબ સમૃદ્ધ પરંપરા રહી છે. આ સંતોએ તેમના પવિત્ર આચરણ અને વાણી દ્વારા સમાજમાં સમાનતા અને સદ્ભાવનાની સાથે ભગવાન-ભક્તિની ચેતના ફેલાવી. ગુર્જરોની આ સ્થિતિએ જ વિશ્વને શાંતિના સંદેશવાહક મહાત્મા ગાંધી આપ્યા હતા. અહીંના એક મહાન સંતો ભક્ત શિરોમણી નરસી મહેતા છે. મુલદાસ, અખ, મેકન, ગિરધર, સહજાનંદ, મુક્તાનંદ, દયાનંદ, ગંગાબાઈ અને પાનબાઈ જેવા વિભૂતિઓનો સમાવેશ થાય છે.
વલ્લભ અને રામાનંદ સંપ્રદાયના શિષ્યોનો અહીં ખૂબ પ્રભાવ હતો. નરસી મહેતા- નરસી મહેતાની ગણતરી ગુજરાતના સર્વોચ્ચ સંતોમાં થાય છે. તેમનું ખૂબ જ પ્રખ્યાત સ્તોત્ર - “વૈષ્ણવ જન તો તેન કહિયે જે પીર પારાય જાને રે” મહાત્મા ગાંધીનું સૌથી પ્રિય સ્તોત્ર હતું. તેમની ભક્તિ નિર્ગુણ અને સગુણ બંને સ્વરૂપોની છે. તેમણે સમગ્ર વિશ્વને ભગવાનનું સ્વરૂપ માન્યું. તેમણે જાતિ ભેદભાવને સંપૂર્ણપણે નકારી દીધો. તે શૂદ્ર તરીકે ઓળખાતા લોકોના પણ પગ સ્પર્શ કરતો હતો.આ વર્તનને કારણે, કહેવાતા રૂષિઓ દ્વારા પણ તેનો સખત વિરોધ કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ તે પોતાના માર્ગ પર અડગ રહ્યો. તેમણે સમાજમાં અસ્પૃશ્ય ગણાતા લોકો માટે "હરિજન" શબ્દનો ઉપયોગ કર્યો હતો, જેને મહાત્મા ગાંધીએ પણ અપનાવ્યો હતો. સંત મંડન- આ ગુજરાતના અગ્રણી સંતોમાંનું એક છે. તેઓ શ્રીજોષી મદનના શિષ્ય હતા. તેઓ સ્વામી રામાનંદથી પણ ખૂબ પ્રભાવિત હતા.
તેમણે રામની ભક્તિનો ઉપદેશ આપીને, ગુરૂનું નામ, મહત્વ અને અહંકારનો ત્યાગ કરીને લોકોને જાગૃત કર્યા. તેમણે જાતિગત ભેદભાવ અને ઢોંગનો સખત વિરોધ કર્યો. તેમના મતે, જે ફરતો રહે છે તે ફકીર છે, જે રડતો રહે છે તે aષિ છે અને જે સત્યના માર્ગે ચાલે છે તે હિન્દુ છે કે મુસ્લિમ. ભક્ત લીરલબાઈ- તેનો જન્મ લુહાર પરિવારમાં થયો હતો અને તે નાથપંથની અનુયાયી હતી. એકવાર તેમણે પ્રખ્યાત સંત દેવયન સાથે આધ્યાત્મિક ચર્ચા કરી અને લીરલબાઈએ તેમની ઘણી આધ્યાત્મિક સમસ્યાઓ હલ કરીને માર્ગદર્શન આપ્યું.
તેમણે આને ગ્રંથોની રચના પણ કરી હતી. મહર્ષિ દયાનંદ સરસ્વતી- ભારતની મહાન વ્યક્તિઓમાં તેની ગણતરી થાય છે. તેમણે બાળપણથી જ વેદોના હજારો સ્તોત્રોને યાદ કર્યા હતા. તેમણે એકવીસ વર્ષની ઉંમરે ઘર છોડી દીધું અને પોતાનું આખું જીવન ધર્મના સાચા સ્વભાવને ફેલાવવામાં સમર્પિત કર્યું. આ માટે તેમણે સમગ્ર ભારતમાં પ્રવાસ કર્યો. મહર્ષિ દયાનંદ સરસ્વતીએ 1875 માં મુંબઈમાં આર્ય સમાજની સ્થાપના કરી હતી. તેમણે પોતાનું આખું જીવન હિન્દુ સમાજના પુન-જાગરણ અને દુષ્ટતાને દૂર કરવા માટે સમર્પિત કર્યું. તેમ છતાં તેમનું નામ આખા ભારતમાં હતું, પરંતુ પશ્ચિમી પ્રાંતોમાં તેમને ખાસ સફળતા મળી. મહર્ષિ માનતા હતા કે યજ્ઞ પહેરવાનો દરેકનો અધિકાર છે. તેમણે લાખો શૂદ્રો બનાવ્યા અને અસ્પૃશ્ય કહેવાતા લોકો યજ્વત પહેરે છે. તેમણે સંસ્કૃત ભાષાના અભ્યાસ પર દરેકનો અધિકાર માન્યો હતો. આ માટે તેમણે સંસ્કૃત અને વેદોના અભ્યાસ માટે ગુરુકુલોની સ્થાપના કરી. મહર્ષિએ જાહેર કર્યું કે દરેકને છે. તેમણે પછાત અને અસ્પૃશ્ય વર્ગોના હજારો લોકોને તૈયાર કર્યા જેઓ ય હતા. તેમણે કહ્યું કે વ્યક્તિ જન્મથી બ્રાહ્મણ નથી, પણ ક્રિયાથી છે. તેમણે મહિલા શિક્ષણને ખૂબ મહત્વ આપ્યું. તેમણે મહિલાઓ માટે યજ્ઞ ની વ્યવસ્થા પણ કરી હતી.
તેમણે અન્ય ધર્મમાં ગયેલા લોકો માટે શુદ્ધિ આંદોલન ચલાવીને હિન્દુ ધર્મમાં પાછા ફરવાનો રસ્તો ખોલી દીધો. તેમની પ્રેરણાને કારણે હજારો લોકો તેમના મૂળ ધર્મમાં પાછા આવ્યા. તેમણે વૈદિક સંસ્કૃતિ ફેલાવી. તેઓ ઢોંગ, દંભ અને જાતિ ભેદભાવ સામે પ્રચાર અભિયાન ચલાવતા હતા. ગિરધર રામાયણ - શ્રી ગિરધર સર્વોચ્ચ વૈષ્ણવ સંત હતા. એક શ્રદ્ધાળુ કવિ હોવાની સાથે સાથે તેઓ પ્રવચનો આપવામાં પણ ખૂબ જ પારંગત હતા.તેમણે વિવિધ રાગ-રાગણીઓમાં રામચરિતની રચના કરી અને ગાયું. તેમનો સમાન ભક્તિ સંગ્રહ "ગિરધર રામાયણ" તરીકે પ્રખ્યાત છે. તે સાત વિભાગમાં વહેંચાયેલું છે. "શ્રી રામચરિતમાનસ" જેવા ગુજરાતી બોલતા રાજ્યમાં તેનું પઠન થાય છે. સંત અખા - તે સુવર્ણકારોના પરિવારનો હતો અને ટંકશાળમાં કામ કરતી વખતે, તે એક મજબૂત વતન બની ગયો. તેણે પોતાની તમામ જમીન અને જાગીરો વેચી અને સદ્ગુરુની શોધમાં નીકળી પડ્યા. મથુરામાં ગોકુલ નજીક આવીને, તેમણે ગોસાઈન ગોકુલનાથ પાસેથી વૈષ્ણવી દીક્ષા લીધી. આ પછી તે બ્રહ્માનંદ સરસ્વતીના આશ્રય હેઠળ કાશીમાં રહ્યા. અખાજીએ ફકીરીને આર્થિક રીતે સમૃદ્ધ હોવા છતાં અપનાવી હતી. અખાજી કાશીમાં લાંબા સમય સુધી રહ્યા અને સંતોના સત્સંગમાં ગુપ્ત જ્ જ્ઞાન મેળવ્યું. તેમની વિચારસરણી ખૂબ પરિપક્વ હતી. તેમણે ઘણા ગ્રંથોની રચના કરી. તેમનું માનવું હતું કે વેદાંતના પ્રસારથી જ સનાતન ધર્મનું રક્ષણ શક્ય છે. J = હજારો લોકોએ તેમને તેમના ગુરુ તરીકે સ્વીકાર્યા. કેટલાક ભક્તો તેમને પંજાબ લઈ ગયા, જ્યાં તેમણે "જુલ્ના" નામથી રચનાઓ કરી. સંત અખાએ ગુજરાતી અને હિન્દી બંને ભાષાઓમાં સાહિત્ય રચ્યું. તેમને ગુજરાતના કબીર કહેવાયા. તેમણે અર્થહીન ધાર્મિક વિધિઓ અને દંભનો સખત વિરોધ કર્યો. તેમની મુખ્ય રચનાઓમાં "શ્રી એકલક્ષ રામાણી", "કુંડળીયા", "ધુસા", "જકડ", "બ્રહ્મલીલા" "સંતપ્રિયા" વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. મકરદાસ - આ પરમ પવિત્ર સંતે શ્રી ગંગોજી નામના સંતને તેમના ગુરુ બનાવ્યા અને તેમના ઉપદેશો અનુસાર, એકબીજામાં અભિવાદન માટે "જુહાર" ને બદલે "રામ -રામ" શબ્દનો ઉપયોગ વધ્યો. તેનો નાનો ભાઈ મુસ્લિમ બન્યો અને તેણે "પીર પતંગ શાહ" નામ લીધું. તેઓએ તેને ફરીથી હિન્દુ ધર્મમાં પાછો મેળવ્યો. તે ભિક્ષા માગીને ગામડે ગામડે રહેતી વખતે ધર્મ અને ભક્તિનો પ્રચાર કરતો હતો. તેમણે હિંગળાજ દેવીના દર્શનનો માર્ગ ફરી શરૂ કર્યો, જે ઘણા વર્ષોથી બંધ હતો. મેકાનાથે સમાજ સેવા માટે ચાર અખાડા સ્થાપિત કર્યા. સ્વામી સહજાનંદ- તેમને સ્વામિનારાયણ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. તેમનું બાળપણનું નામ ઘનશ્યામ હતું. ખૂબ નાની ઉંમરે, તેમણે વેદ સહિત તમામ મુખ્ય ગ્રંથોનો સંપૂર્ણ અભ્યાસ કર્યો. આ પછી તેણે ઘર છોડી દીધું અને "નીલકંઠ વર્ણી" નામ ધારણ કર્યું. તેમણે ભારતભરમાં વ્યાપક પ્રવાસ કર્યો અને તે પછી ગુજરાતના લોજ ગામમાં આવ્યા. ત્યાં તેઓ સ્વામી રામાનંદના શિષ્ય બન્યા. સ્વામી રામાનંદે તેમને એકવીસ વર્ષની ઉંમરે તેમના અનુગામી જાહેર કર્યા.
ભગવતી દીક્ષા પછી તેમનું નામ "સહજાનંદ સ્વામી" પડ્યું. આ સ્વરૂપે, તેમણે નિ selfસ્વાર્થ સેવાનું શ્રેષ્ઠ ઉદાહરણ રજુ કર્યું.સ્વામી સહજાનંદે સમાજની બુરાઈઓ અને ઠોગ દૂર કરવા માટે "સ્વામી નારાયણ સંપ્રદાય" ની સ્થાપના કરી. સ્વામી મુક્તાનંદ- સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયના સંન્યાસી સ્વામી મુક્તાનંદ ખૂબ જ પ્રખ્યાત સંત બન્યા. તેઓ સ્વામી સહજાનંદજીના ગુરુભાઈ હતા. હિન્દીમાં લખાયેલા તેમના પુસ્તકો "વિવેકચિંતામણી" અને "સત્સંગશિરોમણી" ખૂબ પ્રખ્યાત છે. તેમણે પોતાનું આખું જીવન આધ્યાત્મિક અભ્યાસ અને ગરીબોની સેવામાં સમર્પિત કર્યું. સંત મુલદાસ- ગુજરાતના મુખ્ય સંતોમાં પણ આનો સમાવેશ થાય છે. તેમણે સમાજમાં અસમાનતા, ધાંધલ અને જાતિ ભેદભાવ નાબૂદ કરવામાં ખૂબ મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. વૈષ્ણવ પદ્મનાભ- તેઓ રામાનંદી પરંપરાના ખૂબ જ પ્રતિભાશાળી સંત રહ્યા છે. તેમણે તેમના ધાર્મિક આચરણ અને સારા કાર્યો દ્વારા સમાજમાં ખૂબ જ ઉચું સ્થાન પ્રાપ્ત કર્યું. સંત પદ્મનાભ પણ કબીરથી ખૂબ પ્રભાવિત હતા.
આપણ જરૂર વાંચો ;- આ 5 દેશો પાસે પોતાનું ચલણ નથી. 5 દેશો જેની પોતાની કોઈ ચલણ નથી
0 Comments